Γεωργία Ανυφαντή: Η σχολική διαμεσολάβηση είναι ένα ισχυρό εργαλείο που μπορεί να επιφέρει μεταμορφωτικές αλλαγές στο σχολικό περιβάλλον και να θέσει γερές βάσεις για την πρόληψη και την αντιμετώπιση φαινομένων βίας και εκφοβισμού.
Με αφορμή την Πανελλήνια Σχολική Ημέρα Κατά της Βίας στο Σχολείο το μη κερδοσκοπικό σωματείο Vision Network Athens συνάντησε τη Γεωργία Ανυφαντή, νηπιαγωγό, εκπαιδεύτρια διαμεσολαβητών και υπεύθυνη εκπαίδευσης «Ενσυναίσθηση και Σχολική Διαμεσολάβηση» στο ADR Hellenic Center. Η Γεωργία Ανυφαντή είναι διεθνώς πιστοποιημένη διαμεσολαβήτρια του IMI, έχει MSc στην Επιστήμη της Εκπαίδευσης (Universita degli studi di Roma, Tor Vergata) και BSc στις Επιστήμες Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης). Έχει εξειδικευτεί στην “Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση” και στην “Παιδοψυχολογία” (Πανεπιστήμιο Αιγαίου).
Η κ. Ανυφαντή
Τι είναι η σχολική διαμεσολάβηση;
Η Σχολική Διαμεσολάβηση είναι μία πρακτική ειρηνικής επίλυσης των σχολικών συγκρούσεων μεταξύ δύο ή περισσότερων διαφωνούντων μαθητών που αντικαθιστά το πειθαρχικό σύστημα τιμωρίας.
Οργανώνεται και εφαρμόζεται εντός του σχολικού πλαισίου, μέσα από μία δομημένη διαδικασία με σαφή όρια, ενεργητική συμμετοχή και άμεση επικοινωνία των μερών, με τη βοήθεια επιμορφωμένων εκπαιδευτικών και μαθητών, με σκοπό την εποικοδομητική επίλυση της διαφωνίας.
Ενδυναμώνει το ρόλο του μαθητή και του σχολικού ήθους, διδάσκει στους μαθητές τις αρχές της δημοκρατικής συμμετοχής και του ενεργού πολίτη και δημιουργεί δομές όπου οι μαθητές μπορούν υπεύθυνα να εκφράσουν αισθήματα ισχύος και ελέγχου.
Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της σχολικής διαμεσολάβησης;
Βασικά γνωρίσματα της σχολικής διαμεσολάβησης είναι:
Α. Η αυτόβουλη συμμετοχή
Οι συμμετέχοντες παρίστανται στη διαδικασία εθελοντικά και πρόθυμα. Κάνουν τις επιλογές τους και παίρνουν αποφάσεις για τους εαυτούς τους, χωρίς πίεση από τους διαμεσολαβητές, το προσωπικό του σχολείου ή άλλα τρίτα πρόσωπα.
Β. Η αμεροληψία
Ο διαμεσολαβητής πάντοτε λειτουργεί με αμερόληπτο τρόπο. Αποφεύγει τις προκαταλήψεις, τα στερεότυπα και τις προτιμήσεις που ευνοούν οποιονδήποτε από τους διαφωνούντες. Παράλληλα ενθαρρύνει τους διαφωνούντες να συμπεριφέρονται επίσης αμεροληπτικά. Σε περίπτωση που αδυνατεί να συμπεριφερθεί με αυτόν τον τρόπο, πρέπει να αποσυρθεί από την υπόθεση.
Γ. Η αποφυγή των συγκρούσεων συμφερόντων
Ο διαμεσολαβητής αποφεύγει την ανάληψη υποθέσεων όταν: α) συνδέεται με προσωπική σχέση με κάποιον από τους διαφωνούντες (π.χ. φίλοι, συγγενείς) ή β) η σύγκρουση προκαλεί μία κατάσταση μεροληψίας.
Δ. Η αυτοπεποίθηση
Οι διαμεσολαβητές λειτουργούν με αυτοπεποίθηση και εμπιστοσύνη στις ικανότητες, τις δεξιότητες και τις γνώσεις τους. Διαχωρίζουν τον ρόλο τους από άλλους ηγετικούς ρόλους που κατέχουν.
Αν οποιαδήποτε στιγμή, πριν ή τα κατά τη διάρκεια της διαμεσολάβησης, αντιληφθούν ότι δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στη διαδικασία για οποιονδήποτε λόγο, οφείλουν να διακόψουν τη διαδικασία και να παραπέμψουν τους διαφωνούντες σε άλλο διαμεσολαβητή.
Ε. Η εχεμύθεια – εμπιστευτικότητα
Ο διαμεσολαβητής είναι δεσμευμένος να τηρήσει εμπιστευτικά ό,τι λέγεται, γίνεται και γράφεται κατά τη διάρκεια της διαμεσολάβησης, εξαιρουμένων των περιπτώσεων που ορίζει η πολιτική του σχολείου ή που έχουν συμφωνηθεί με τους διαφωνούντες. Γι’ αυτό, οφείλει να εξηγεί την αρχή της εχεμύθειας και τις εξαιρέσεις της κατά την έναρξη κάθε συνεδρίας.
ΣΤ. Η ποιότητα της διαδικασίας
Ο διαμεσολαβητής οφείλει να διαχειρίζεται τη διαδικασία με ισότητα, σεβασμό, ειλικρίνεια μεταξύ των διαφωνούντων, καθώς και μεταξύ αυτών και του ιδίου, διατηρώντας τις αρχές της διαμεσολάβησης. Σε περίπτωση που οι αρχές αυτές παραβιαστούν (από τους διαφωνούντες) πρέπει να επισημάνει στους συμμετέχοντες την ανάγκη τήρησής τους, ειδάλλως να διακόψει την διαδικασία, ή και να συμβουλευτεί τον συντονιστή του προγράμματος.
Ποιος είναι ο ρόλος του/της εκπαιδευτικού και των μαθητών/τριών αντιστοίχως;
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού-συμβούλου διαμεσολάβησης είναι πολυδιάστατος. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να έχει λάβει εκπαίδευση στη σχολική διαμεσολάβηση, να γνωρίζει πολύ καλά τη διαδικασία της διαμεσολάβησης, αλλά και τις δεξιότητες του διαμεσολαβητή, έτσι ώστε να μπορέσει να τα μεταδώσει στους μαθητές.
Οι μαθητές και οι μαθήτριες επιμορφώνονται και εκπαιδεύονται από τον δάσκαλο και κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης, δημιουργούν ομάδα σχολικής διαμεσολάβησης με τη βοήθειά του. Απευθύνονται σε παιδιά τα οποία έχουν συγκρουστεί μεταξύ τους ή ο δάσκαλος παραπέμπει τα παιδιά στους διαμεσολαβητές. Οι διαμεσολαβητές καλούν τα παιδιά και πηγαίνουν σε ένα χώρο ειδικά διαμορφωμένο για σχολική διαμεσολάβηση. Στο χώρο βρίσκονται οι μαθητές-διαμεσολαβητές και περιμένουν για να ξεκινήσουν τη διαδικασία. Ρωτούν με αντικειμενικότητα τις δύο πλευρές που έχουν συγκρουστεί τι έχει συμβεί (“πώς νιώθεις;” , “τι ακριβώς έγινε;”, “πώς ένιωσες;”). Ρωτούν τα παιδιά πώς νιώθουν και προσπαθούν να μάθουν το αίτημα του κάθε παιδιού (“πες μου λίγο περισσότερα” , “τι πιστεύεις ότι πρέπει να γίνει;”). Ό,τι λέγεται μένει μεταξύ των μαθητών-τριών που συμμετέχουν στη διαμεσολάβηση και οι διαμεσολαβητές δεν παίρνουν θέση και κρατούν αντικειμενική στάση. Στο τέλος της Διαμεσολάβησης συμπληρώνεται από τους διαμεσολαβητές η φόρμα διαμεσολάβησης, η οποία αποθηκεύεται από τον δάσκαλο-εκπαιδευτή, ο οποίος λαμβάνει και πληροφορίες-feedback από τους μαθητές-διαμεσολαβητές.
Με ποιόν τρόπο η σχολική διαμεσολάβηση μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη και αντιμετώπιση της σχολικής βίας και του σχολικού εκφοβισμού;
Οι μαθητές-τριες μαθαίνουν και εξασκούν επικοινωνιακές δεξιότητες που τους βοηθούν στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση καταστάσεων που δυνητικά θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε περιστατικά βίας ή εκφοβισμού. Έτσι, η σχολική διαμεσολάβηση λειτουργεί ως ένα μέσο πρόληψης για τους μαθητές, καθώς τους παρέχει τα εφόδια για να διαχειριστούν μία σύγκρουση και να αποφύγουν την κλιμάκωσή της, προτού η κατάσταση βγει εκτός ελέγχου.
Παράλληλα, οι μαθητές εμβαθύνουν στην έννοια της ενσυναίσθησης, μαθαίνουν πρακτικούς τρόπους για το πώς να κατανοούν τους άλλους, να μπαίνουν στη θέση τους και να βλέπουν την κατάσταση μέσα και από τα δικά τους μάτια. Η ενσυναίσθηση διδάσκει στους μαθητές την αποδοχή της διαφορετικότητας και ανοίγει τον δρόμο για την ομαλή συνύπαρξη όλων των μαθητών.
Φυσικά, η σχολική διαμεσολάβηση δεν έχει την ικανότητα από μόνη της να εξαλείψει το φαινόμενο της σχολικής βίας και του σχολικού εκφοβισμού και δεν αντικαθιστά την ψυχολογική παρέμβαση/υποστήριξη που είναι απαραίτητη σε τέτοιες περιπτώσεις. Ωστόσο, αποτελεί αδιαμφισβήτητα ένα ισχυρό εργαλείο που, αν αξιοποιηθεί σωστά, μπορεί να επιφέρει μεταμορφωτικές αλλαγές στο σχολικό περιβάλλον και να θέσει γερές βάσεις για την πρόληψη και την αντιμετώπιση αυτών των φαινομένων.
Ποια στοιχεία της σχολικής διαμεσολάβησης θα μπορούσαν να θεωρηθούν ήπιες δεξιότητες;
Στη σχολική διαμεσολάβηση, όπως και στην κανονική διαμεσολάβηση, ο διαμεσολαβητής πρέπει να διαθέτει πληθώρα δεξιοτήτων για να μπορέσει να ανταποκριθεί και να φέρει αποτελεσματικά εις πέρας τη διαδικασία.
Στην εκπαίδευση της σχολικής διαμεσολάβησης οι μαθητές-τριες έρχονται σε επαφή με πολλές ήπιες λεκτικές επικοινωνιακές δεξιότητες όπως η χρήση ερωτήσεων, η ενεργητική ακρόαση, η αντανάκλαση, η αναπλαισίωση, η σύνοψη και η χρήση της σιωπής. Επίσης είναι πολύ σημαντικό το ότι οι μαθητές-τριες έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν και να εξασκηθούν στη μη λεκτική επικοινωνία και στη γλώσσα του σώματος τα οποία παίζουν καθοριστικό ρόλο στην καθημερινή επικοινωνία τους.
Αξίζει να τονίσω σε αυτό το σημείο ότι η εκπαίδευση της σχολικής διαμεσολάβησης είναι διαδραστική, που σημαίνει ότι οι μαθητές-τριες τον περισσότερο χρόνο θα τον περάσουν παίζοντας ρόλους και σενάρια για να εξασκηθούν στις δεξιότητες που διδάχθηκαν (Role play).
Συνεργασία Flash.gr με μη κερδοσκοπικό σωματείο Vision Network Athens