Δρ Παναγιώτης Καμπάνης: Στην Αρχαιολογία ποτέ δεν μπαίνει τελεία. Μόνο κόμματα, άνω τελείες, ερωτηματικά, θαυμαστικά, παύλες, παρενθέσεις και όλα τα σημεία στίξης. Είμαστε έτοιμοι για κάθε νέα ανακάλυψη, αλλά και για κάθε νέα ανατροπή των ήδη γνωστών και καθιερωμένων απόψεων.
Ο Παναγιώτης Καμπάνης σε πρώτο πρόσωπο
Γεννήθηκα, μεγάλωσα, ζω και εργάζομαι στην αγαπημένη μου Θεσσαλονίκη, την οποία δεν εγκατέλειψα ποτέ, εκτός από μικρά διαστήματα κατά τη διάρκεια των σπουδών μου. Ακόμα, και όταν οι Σειρήνες των Αθηνών μου ψιθύρισαν προκλητικά στο αυτί, εγώ αντιστάθηκα. Εργάζομαι ως Αρχαιολόγος Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων, Προϊστάμενος του Τμήματος αρχαιολογικών συλλογών στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού.
Παναγιώτης Καμπάνης
Είμαι Διδάκτορας της Ιστορίας και του Πολιτισμού της Ύστερης Αρχαιότητας. Έχω επιμεληθεί πάνω από 47 αρχαιολογικές εκθέσεις, 12 σύγχρονης τέχνης και σημαντικό αριθμό πολιτιστικών εκδηλώσεων. Έχω γράψει 8 βιβλία-μονογραφίες, δημοσίευσα πάνω από 40 άρθρα σε διάφορα διεθνή περιοδικά, επιμελήθηκα ή συμμετείχα σε 6 ψηφιακές εκδόσεις, αρθρογραφώ τακτικά σε διάφορα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (200 άρθρα) και είμαι ενεργό μέλος σε 16 Ιδρύματα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
«ΦΥΛΑΞ: Τα φυλακτά της ύστερης αρχαιότητας». Ίσως η πιο πετυχημένη αρχαιογνωστική μελέτη της εποχής μας.
Όταν δουλεύεις με πάθος, σέβεσαι και αγαπάς τους ανθρώπους και έχεις καλούς συνοδοιπόρους, η επιτυχία είναι μονόδρομος. Επτά κορυφαίοι επιστήμονες που προλογίζουν το βιβλίο με την κριτική τους και τις τοποθετήσεις τους, μου δίνουν τη δυνατότητα να τολμήσω να πω ότι έχω προσφέρει και εγώ κάτι σπουδαίο και μοναδικό στον χώρο των αρχαιογνωστικών σπουδών. Αισθάνομαι ιδιαίτερη περηφάνια με την άποψη που διατύπωσε ο μεγάλος δημιουργός της ύστερης αρχαιότητας, καθηγητής Πήτερ Μπράουν για το βιβλίο μου: «πρόκειται για μία μελέτη με την οποία θα ζούμε για πολλά χρόνια».
Η μοναδικότητα του βιβλίου μου, σε παγκόσμιο επίπεδο, θεωρώ πως βρίσκεται στο γεγονός ότι ασχολείται με ένα είδος αρχαιολογικών αντικειμένων, συγκεκριμένα με τα φυλακτά, προσεγγίζοντάς τα συναισθηματικά ως αντικείμενα πίστης και ότι προσπαθεί να ανασυνθέσει μια εποχή μέσα από την ψυχολογία των ανθρώπων και όχι μέσα από τις αυστηρές ιστορικές πηγές ή την μελέτη τους ως απλών κοσμημάτων. Ένα κόσμημα-φυλακτό αντιμετωπίζεται ως καλλιτεχνικό δημιούργημα και το μόνο που ενδιέφερε την έως τώρα έρευνα ήταν ο τρόπος κατασκευής τους, τα εργαστήρια και η κοσμητική τους χρήση.
Σε κάθε έρευνα το ταξίδι είναι μεγάλο. Η έρευνα πρέπει να είναι ελεύθερη, χωρίς στόχους και περιορισμούς. Αν από την αρχή στοχεύσεις κάπου, τότε σίγουρα θα πετύχεις τον στόχο σου με κάθε τρόπο. Αυτό όμως δεν λέγεται επιστημονική έρευνα, αλλά προπαγάνδα. Προσπαθείς να δικαιολογήσεις αυτό που είχες από την αρχή κατά νου. Στην έρευνα ξεκινάς και όπου σε βγάλει. Εκεί βρίσκεται και η όλη γοητεία.
Ο εικαστικός Βασίλης Μόραλης, ambassador σε θέματα συμπερίληψης-Δικαίωμα στην διαπολιτισμικότητα, συνάντησε τον Παναγιώτη Καμπάνη στη Θεσσαλονίκη.
-Από την έρευνά σας για τα φυλακτά, περιγράψτε μας αυτό που κυρίως ανακαλεί η μνήμη σας.
Το να εισχωρήσει κανείς στις σκέψεις και κυρίως στα συναισθήματα των ανθρώπων του παρελθόντος, χρειάζεται να νιώσει, πως ζούσαν τη ζωή τους είκοσι τέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο και να παρατηρήσει τις καθημερινές τους δραστηριότητες από μέσα, κι όχι έξω από τη ζωή της κοινότητάς τους. Τότε, όχι μόνον βλέπει και ακούει το τι συμβαίνει στην καθημερινή ζωή του λαού, αλλά και μαθαίνει στην πράξη, τόσο με τα μάτια, όσο και με τα αυτιά, τι συμβαίνει γύρω του. Η συγκίνηση να «συνομιλώ» καθημερινά με τους ανθρώπους της μακρινής αυτής εποχής, με ακολουθούσε σε κάθε μου βήμα.
Το 2006 είχα τη χαρά και την τιμή να λάβω μέρος σε ένα παγκόσμιο συνέδριο στο Λονδίνο, το οποίο πλέον αποτελεί θεσμό. Εκεί μπόρεσα να γνωρίσω από κοντά όλα τα μεγάλα ονόματα του επιστημονικού χώρου και το σπουδαιότερο από όλα να γίνω αποδεκτός από την ομάδα τους. Με την μοναδική συμπεριφορά τους μ’ έκαναν να αισθανθώ «σημαντικός». Ήμουν ο μοναδικός Έλληνας επιστήμονας που ασχολούταν με το συγκεκριμένο θέμα, μελετώντας το και με την ματιά ενός βυζαντινολόγου. Επίσης, ήμουν και ο νεότερος όλων, κάτι που τους έκανε να με αγκαλιάσουν και να με «υιοθετήσουν». Όπως καταλαβαίνετε, μιλάμε για σουρεαλιστικές καταστάσεις για έναν Έλληνα επιστήμονα που έμαθε ότι για να πάρει έστω και το ελάχιστο θα πρέπει πρώτα να δώσει τα μέγιστα.
-Ποια έκθεση που δεν έχει γίνει μέχρι τώρα θα έπρεπε να έχει γίνει στην Ελλάδα;
Στην Ελλάδα έχουν πραγματοποιηθεί και εξακολουθούν να πραγματοποιούνται πολύ μεγάλες και ενδιαφέρουσες εκθέσεις. Το πρόβλημα είναι η έλλειψη προβολής τους, όχι μόνο στο εξωτερικό, αλλά και το εσωτερικό. Ίσως μια έκθεση για τα συναισθήματα, τους καθημερινούς φόβους, την υγεία, την εργασία, αυτά που απασχολούν και τους σύγχρονους ανθρώπους, θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
-Είναι μόνο θέμα παιδείας το ενδιαφέρον που βλέπουμε στους τουρίστες για τον αρχαίο πολιτισμό σε αντίθεση με εμάς;
Σίγουρα η παιδεία, με την ευρύτερη έννοια του όρου, αποτελεί μέγα κριτήριο. Επειδή όμως η Ελλάδα τουριστικά προβάλλεται ως η χώρα του ήλιου, της θάλασσας, της χαλάρωσης, του έρωτα, της γαστριμαργίας… και του πολιτισμού, οι ξένοι επισκέπτες αποζητώντας την ολοκληρωμένη απόλαυση επισκέπτονται και τα Μουσεία και τους Αρχαιολογικούς χώρους. Όσον αφορά τους Έλληνες, η παιδεία βρίσκεται στο DNA μας. Αρκεί να την ανακαλύψουμε και να την αφήσουμε να λειτουργήσει ελεύθερα.
-Θα έπρεπε να διαφοροποιηθούν κάποια μαθήματα στα σχολεία;
Σίγουρα ναι. Για το μάθημα της Ιστορίας θα σας δώσω δυο παραδείγματα. Όλη η ανθρώπινη ιστορία στάζει αίμα. Πόλεμοι και πάλι πόλεμοι. Αυτό διδασκόμαστε από το Δημοτικό μέχρι και το Λύκειο. Όταν η ύλη των βιβλίων φτάνει στον πολιτισμό, εκεί γίνονται μικρές αναφορές, οι οποίες την περίοδο των εξετάσεων αφαιρούνται και από την διαγωνίσιμη ύλη. Πώς να καταλάβουν οι νέοι τον ρόλο της Αγίας Σοφίας για τον χριστιανισμό, τον ελληνισμό και την οικουμένη, όταν το ελάχιστο που μαθαίνουν είναι ποιος τον κατασκεύασε και μερικά αρχιτεκτονικά στοιχεία; Γι αυτό και η χαλαρή αντίδραση όλων μας όταν μετατράπηκε σε τζαμί.
Η μεγαλύτερη επιτυχία της βυζαντινής διπλωματίας στηρίχτηκε στις επιγαμίες μικρών πριγκιπισσών με ξένους ηγέτες της Δύσης και της Ανατολής. Όταν η ιστορία αναφέρεται σε γνωστά ονόματα, κανείς δεν γνωρίζει ότι μιλάμε για παιδιά από 5 έως και 15 ετών. Κορίτσια τα οποία κατευθείαν από την αγκαλιά της μάνας τους βρέθηκαν παντρεμένα με 45ρηδες, αλλόγλωσσους και αλλόθρησκους, ημιβάρβαρους άνδρες. Και όμως αυτές κατόρθωσαν να διαδώσουν τον ελληνο-βυζαντινό πολιτισμό. Αν καταλάβουμε την ουσιαστική προσφορά τους διαχρονικά, ίσως αρχίσουμε να σεβόμαστε περισσότερο τις γυναίκες και να πάψει η νέα πανδημία των γυναικοκτονιών.
-Ποιο αρχαίο μνημείο αγαπάτε και ποιο θεωρείτε ότι δεν έχει την αναγνώριση που του αξίζει;
Ο άυλος πολιτισμός. Η καθημερινότητα των αρχαίων μας προγόνων. Πως ζούσαν, τι έτρωγαν, πως ερωτεύονταν, ποιες ήταν οι σχέσεις τους, τα προβλήματά τους, οι έγνοιες τους κ.ά. Ένα παράδειγμα είναι η διατροφή. Αυτό που ονομάστηκε, αν μη τι άλλο μεσογειακή κουζίνα, είναι καθαρά ελληνική και βυζαντινή. Οι Φράγκοι μετά την βεβήλωση της Πόλης εκτός από τα πολλά αναμνηστικά που πήραν φεύγοντας μαζί τους και στολίζουν σήμερα τα μουσεία τους, πήραν και πολλές από τις συνήθειες των βυζαντινών. Η σημερινή γαλλική κουζίνα, την οποία όλοι επευφημούν και πληρώνουν ακριβά, είναι η βυζαντινή κουζίνα.
-Πόσο πιθανό θεωρείτε μια νέα συνταρακτική αρχαιολογική ανακάλυψη στην Ελλάδα;
Στην Αρχαιολογία ποτέ δεν μπαίνει τελεία. Μόνο κόμματα, άνω τελείες, ερωτηματικά, θαυμαστικά, παύλες, παρενθέσεις και όλα τα σημεία στίξης. Είμαστε έτοιμοι για κάθε νέα ανακάλυψη, αλλά και για κάθε νέα ανατροπή των ήδη γνωστών και καθιερωμένων απόψεων.
Επιμέλεια συνέντευξης: Βασίλης Μόραλης, εικαστικός, ambassador σε θέματα συμπερίληψης-Δικαίωμα στην διαπολιτισμικότητα του Vision Network Athens